Een titel kan toch nooit de lading dekken

Het verhaal van Mariken van Nieumeghen spreekt tot de verbeelding. Een meisje dat haar ziel verkoopt aan de duivel in ruil voor kennis. Connie Palmen portretteert in De wetten een nieuwe Marike. Het Ik-personage is een 25-jarige vrouw die in de jaren 80 koste wat het kost op zoek gaat naar kennis. Dit concept had meteen mijn aandacht te pakken. Zeven jaar lang bestudeert de jonge vrouw met de hulp van zeven verschillende leermeesters de zeven vrije kunsten. Ze krijgt van hen lessen over wetenschap, kunst en filosofie maar ook over liefde en pijn, lust en walging. De lezer is geen moment op zijn gemak, elk hoofdstuk krijgt hij nieuwe vragen voorgeschoteld. Net als het hoofdpersonage werd ik steeds opnieuw gedwongen om na te denken over de verschillende soorten kennis en vooral over het nut van die kennis.

Er zitten enorm veel intertekstuele verwijzingen in de roman. Dit geeft het verhaal extra diepgang maar maakt het soms ook nodeloos complex. Er zijn verwijzingen naar de werken van verscheidene filosofen en schrijvers (Foucault, Mann, Kant, Sartre…). Ikzelf heb nog lessen filosofie gehad en vind filosofie ook best boeiend. Toch vond ik deze vele verwijzingen vaak een struikelblok in het verhaal. Ze maakten het verhaal bij momenten stroef en moeilijk te volgen. De verwijzingen naar Mariken van Nieumeghen daarentegen waren een meerwaarde. Zo mag Mariken van de Duivel haar echte naam niet houden en ook het hoofdpersonage krijgt van haar leermeesters verschillende namen. De een noemt haar monsieur Lune, de ander Theresa en de priester noemt haar zelfs Emmeken, exact zoals de duivel Mariken ook noemde in het middeleeuwse verhaal. Enkel op het laatste, wanneer het ik-personage de kunstenaar ontmoet, leren we haar echte naam: Marie Deniet. Tenslotte kan de titel van het boek ook een verwijzing zijn naar de laatste dialoog van Plato, die dezelfde titel draagt. Filosofie is hevig vervlochten met dit verhaal, meestal in de vorm van een dialoog tussen Marie en haar leermeester. Enkel het laatste hoofdstuk is een monoloog en wijkt hier dus van af. Toeval of niet, de laatste zin van dat hoofdstuk is dan ook “Een titel kan toch nooit de lading dekken.” (Palmen, 1995)

Net zoals Mariken van Nieumeghen wordt Marie Deniet uiteindelijk gestraft voor haar lust naar kennis. Ze is compleet de weg kwijt en weet geen betekenis meer te geven aan haar leven. Toegegeven, met wat ik van Connie Palmen wist, had ik een heel vooruitstrevende roman verwacht. Nu zijn alle leermeesters van Marie oudere mannen, zelfs de filosofen en schrijvers die ze opnoemt zijn allemaal mannelijk. Daarnaast vormt Marie zelden een mening die haar niet door een man ingefluisterd werd. Soms is het niet duidelijk of deze roman nu wel echt vooruitstrevend is of de vrouw die kennis boven al het andere stelt nu net afkeurt. Deze morele ambiguïteit voelde voor mij soms wat wrang, maar het doet je in elk geval wel nadenken.

De wetten van Connie Palmen is een boek dat je voortdurend doet denken. Meer dan eens heb ik het boek weggelegd omdat ik het zwaar vond of moeilijk te volgen. Telkens kreeg mijn nieuwsgierigheid toch weer de bovenhand. Wat is nu het antwoord op Marie haar vragen? Welke leermeester heeft het bij het rechte eind? Wie antwoorden verwacht blijft veelal op zijn honger zitten. Als het boek uit is ben je namelijk nog lang niet klaar met denken. De wetten belooft in elk geval geen roman te zijn om snel te vergeten.

Bibliografie:
Palmen, C. (1995). De wetten. Amsterdam: Prometheus.

Het ik-personage, een 25-jarge dame die in een antiquariaat werkt, ontmoet in 1980 een astroloog. Hij raadt meteen haar sterrenbeeld. Ze schrikt en raakt gefascineerd door de astroloog. Alsof het nog niet spannend genoeg was dat hij haar sterrenbeeld raadde, ontleedde hij ook haar persoonlijkheid aan de hand van een horoscoop. Hij noemde haar ‘monsieur Lune’. Ze ondervindt dat hij een eenzame man is die iedereen afstoot dankzij een liefdeloze jeugd. Hij geeft zijn leven zin door astrologie en kosmische verbanden.

Een jaar later gaat ze naar een college over Thomas Mann. Daar ontmoet ze Daniël Daalmeyer. Daniël heeft een bijzondere ziekte. Hij had een onstabiel leven tot op het moment dat hij zich begon concentreren op zijn ziekte. Hij wist dankzij de concentratie op zijn ziekte terug structuur te krijgen in zijn leven. Het is een levensvervulling voor hem om te filosoferen over de betekenis van ziektes. Zoals de astroloog haar ‘monsieur Lune noemt’, noemt Daniël haar ‘Theresa’.

In 1982 volgt het ik-personage filosofiecolleges. De filosofiecolleges kreeg ze van een man die haar imponeert omdat hij ‘het gezicht’ heeft. De man was professor De Waeterlinck. Een oudere fanatieke aanhanger wordt hopeloos verliefd op haar. Ze wordt beschreven als ‘een soort synthese tussen hartstocht en afstandelijkheid’ door de professor. Die eigenschap zorgt waarschijnlijk voor haar creativiteit. Ook komen er enkele herinneringen van haar verhouding met Maurits naar boven. Maurits is een docent maatschappijleer op school.

De Waeterlinck verwijst haar naar een collega namelijk Clement Brandt. Clement Brandt is een lelijke, gebochelde priester die haar ‘Em’ noemt. Tijdens hun tweede ontmoeting wordt ze geraakt door zijn verhaal. Hij vertelt dat hij zich van tijd tot tijd laat afranselen door de hoeren. Em kleedt hem liefdevol uit, maar de ochtend erna voelt ze alleen maar walging.

Daarna kwam ze in 1984 in contact met de fysicus. Ze kwam hem tegen door de dood van hun vriend, de astroloog. Hij bleef altijd rustig en dat bewonderde ze. Hij vertelde haar over de natuurkunde, dat de natuurkunde geen vaste wetten meer kent. Hij woonde bij haar tot na de begrafenis van hun vriend om daarna terug naar Frankrijk te vertrekken. Dit betekende ook het einde van contact.

In 1985 maakte ze kennis met een kunstenaar. De kunstenaar heet Lucas Asbeek, maar hij wou eigenlijk geen kunstenaar meer zijn. De reden dat hij geen kunstenaar meer wou zijn is omdat hij niet wou dat mensen een eigen betekenis gaven en zijn werken. Ze probeerde hem duidelijk te maken dat mensen betekenisdieren zijn. Na vele pogingen om Lucas te overtuigen, weiger hij toch een personage te worden in een boek. Hij denkt dat taal zorgt voor een onrealistisch beeld wordt gevormd van de werkelijkheid. Uiteindelijk geeft Marie op door fysieke uitputting.

Tenslotte leert het ik-personage ook nog een psychiater kennen. Ze heeft zijn hulp ingeroepen omdat ze geen betekenis meer kan geven aan haar eigen leven.

In het begin vond ik het een moeilijk boek door de lange zinsconstructie. Het ging over diepgaande gevoelens en emotieve gebeurtenissen en daardoor liet het verhaal me geen enkele keer los. De vriend van het ik-personage stierf, ze had contactbreuken met mensen, ze filosofeerden over het leven…

Het boek liet me niet los, leest vlot en alle hoofdstukken hebben een mooie samenhang. Ik dacht dat het wat ingewikkeld zou worden door de 7 verschillende verhalen van de 7 verschillende mannen, maar dat was totaal het geval niet. Het boek is een echte aanrader.

Over de vrouw die hunkert naar diepzinnigheid (?)

De wetten van Connie palmen vertelt over de ontmoetingen van Marie Deniet met zeven mannen. Marie bespreekt met hen de grote levensvragen. Hun kennis en inzichten gebruikt ze in haar zoektocht naar geluk en levenswijsheid. De mannen zijn elk gefocust op een andere wetenschappelijke tak van waaruit zij elk hun “wetten” opstellen die hen in staat stellen de wereld aan te schouwen en te interpreteren. Om zo dicht mogelijk bij de mensen te komen stelt Marie zich open voor hun charmes. In het boek zijn er duidelijke verwijzingen naar het klassiek literaire werk: Mariken van Nieumeghen. Voorbeelden hiervan zijn de naam “Marie” en de grote gelijkenis tussen de beroepen van de zeven mannen en de zeven vrije kunsten. Mijn nieuwsgierigheid naar dit boek, dat met een beetje goede wil een moderne adaptatie van het werk kan genoemd worden, werd geprikkeld maar ik werd al snel teleurgesteld.

Recensenten op lang zullen we lezen bejubelen de filosofische draagkracht en de prachtige zinnen die dagdagelijks geciteerd kunnen worden. Ik heb De Wetten jammer genoeg niet op deze manier ervaren. Filosofie speelt inderdaad voortdurend op de voorgrond maar negen op de tien keer liggen ze bedolven onder het nauw vervlochten netwerk van onnodig ingewikkelde zinsconstructies, ik geef een voorbeeld ; “De afzondering was de enige positie van waaruit ik het leven meende te kunnen bevrijden van haar betekenisloosheid en van waaruit ik van de eenzame, zielloze dingen tekens kon maken, zodat ze nog ergens, in een zelfverzonnen verband betekenis konden hebben”. Dit soort zinnen volgt elkaar genadeloos op en als lezer had ik echt nood aan meer ademruimte. De structuur van het boek viel naast de schrijfstijl ook in elkaar door de vorm van het verhaal. De zeven verhalen zijn moeilijk aan elkaar te koppelen waardoor er doorheen het boek niet echt een rode draad te vinden is. Als een boek kan lezen als een trein, dat las dit voor mij als een rollator.

Een pluspunt is wel dat de filosofie op zich wel voldoende gaf om over na te denken. Een heleboel filosofen werden vernoemd en een heleboel bedenkingen werden gemaakt, als lezer wordt je dan uitgedaagd om mee te denken en je kritisch op te stellen tegenover wat geschreven staat.

Ik wil dit boek aanraden aan mensen met een interesse voor filosofie, dit echter enkel als ze zich door het kluwen van de schrijftaal kunnen en willen wringen. Ik sluit deze recensie graag af met een passend citaat uit het boek: “De meesten haken op dit punt af. Het is ook stuitend. Geen mens houdt het vol jarenlang vol bladzijden te vullen met regels die je misselijk maken van de weerzin en, als het er op aan komt, onleesbaar zijn.”

De Nederlandse schrijfster Connie Palmen debuteerde in 1991 met ‘De Wetten’, een boek dat meteen een bestseller werd. ‘De Wetten’ beschrijft de relatie van het hoofdpersonage met mannen die verschillende beroepen uitoefenen. In het kader van hun eigen gedachtegoed geeft iedere man Marie dan ook een zelfverzonnen naam, een soort titel. Zelf zegt ze in haar boek dat ze geen naam voor haar verhaal kan bedenken, een titel kan toch nooit de lading dekken.

Het centrale thema van het boek is de zoektocht van het hoofdpersonage naar het geluk. Dankzij verschillende mannen die haar pad kruisen, krijgt ze een nieuwe kijk op dit geluk. Wij als lezer leren daardoor ook stilstaan bij de verschillende aspecten van haar zoektocht. We worden verplicht na te denken of we het eens of oneens zijn. Levensvragen worden in het verhaal behandeld zonder dat dit de bedoeling was van de schrijfster. De lezer wordt uit zijn comfortzone getrokken en wordt van de ene denkwijze naar de andere geslingerd.

'De Wetten' leert ook om niet enkel naar de dingen te kijken met de ogen, maar ook met het hart. Er worden wijsheden gegeven in dit boek van bijvoorbeeld Socrates, die zonder tastbaar voorbeeld onbevattelijk zouden zijn en waar men al zeker niet bij zou stilstaan en nadenken. Het lezen van dit boek was als het kijken naar een diamant. Ieder individu heeft zijn eigen facet, maar in het pluralistische komen ook de andere facetten naar boven. Deze veelheid aan facetten zorgt voor de glinstering en schoonheid van een diamant.

Het verhaal gaat niet zoals de achterflap kadert over de zeven mannen met ieder hun eigen beroepen. Centraal staat de grote verscheidenheid van individuen met ieder hun gedachtekronkels en de invloed hiervan op een ‘tabula rasa’ als Marie. Het boek is niet enkel diverterend, het draagt ook wijsheden in zich die ongecompliceerd voorgesteld zijn zodat iedereen ze kan begrijpen en over bezinnen.

WAAR MANNEN AL NIET GOED VOOR ZIJN

Iedereen hunkert naar kennis. Het is iets wat je een zeker gevoel van wijsheid en voldoening geeft. Ook het hoofdpersonage Marie uit ‘De wetten’ van Connie Palmen is op zoek naar informatie. Dit doet ze door zich te omringen met intelligente mannen. Elke man die haar pad kruist, leert haar iets bij over het leven (en over zichzelf). Marie Deniet is niet de enige vrouw die alles overheeft voor wat kennis. Ook Mariken van Nieumeghen uit het middeleeuwse mirakelspel had deze ziekelijke drang. Hiervoor verkocht zij haar ziel aan de duivel.
Wat mij zo aantrok in het boek was het centrale onderwerp. Het leek mij een interessant verhaal, een waarin je je echt zou verliezen. Alle recensies die ik las, versterkten mijn voorgevoel. ‘De wetten’ zou een geweldig boek worden, dacht ik…

In het begin was ik geen fan van Palmens schrijfstijl: te lange zinnen, verouderde woorden, moeilijke zinsconstructies… Het lezen verliep dus niet zo vlot. Dit maakte het moeilijk voor mij om echt op te gaan in het verhaal. Ik merkte dat ik mezelf steeds moest dwingen om verder te lezen. Gelukkig verbeterde mijn leeservaring naarmate de pagina’s vorderden. Waarschijnlijk kwam dit doordat ik gewend raakte aan de schrijfstijl. Hierdoor verliep het lezen wat vlotter. De laatste honderd pagina’s heb ik in een ruk uitgelezen. Ik voelde me echt deel van het verhaal.

Ook de uitwerking van de intrige kon mij eerst niet bekoren. Ik hoopte op een passioneel liefdesverhaal over aantrekken en afstoten. Ook dacht ik dat er wat meer drama in zou voorkomen. Helaas was dit niet het geval. De passionele liefde werd vervangen door voorspelbaarheid. Elke keer Marie een man tegenkwam, eindigde dit op dezelfde manier: ze brengen een lange tijd samen door en dan ineens verdwijnt de man uit haar leven. De persoon in kwestie ging telkens weg, maar zijn kennis bleef. Dit zorgde ervoor dat je na de derde man al wist hoe het met de anderen zou eindigen. Echt jammer, want het haalde de spanning grotendeels weg.

Een positief element van het boek vond ik de personages. Palmen heeft er goed aan gedaan om speciale personages te gebruiken: het meisje met de onstilbare honger naar kennis, de student met een obsessie voor (huid)ziektes, een geschifte astroloog… Als ze hetzelfde verhaal had geschreven over een mooi, blond meisje met hemelsblauwe ogen die een atletische man tegenkwam, was het lang niet zo sterk geweest. Ook het feit dat zo’n jong meisje valt voor mannen die twee keer zou oud zijn als zij, vind ik gestoord. Ikzelf zou er nooit aan denken om mijn pijlen te richten op iemand van die leeftijd, maar door de manier waarop Palmen het verwoordt, kan ik Marie’s denkwijze volgen.

Over het algemeen vind ik Palmens boek niet heel slecht maar ook niet goed. De te lange zinnen, verouderde woorden en moeilijke zinsconstructies versterken mijn mening. Het verhaal zelf heeft mij echter wel kunnen bekoren. Ik zou het boek vooral aanraden aan de echte doorzetters met een rijke woordenschat. Mensen die houden van lichte, simpele literatuur beginnen er best niet aan.