In de Knack van 18 mei 2022 gaf eurocommissaris Frans Timmermans zijn visie op dit boek. Ik kan me daar volmondig bij aansluiten. Ik kan het niet zo treffend verwoorden. Het luidde als volgt: ‘Recent is een absoluut meesterwerk van Tom Lanoye verschenen: De draaischijf. Zelden heb ik een roman gelezen waarin voor ons en in ons taalgebied de volstrekte banaliteit van het kleine en het grote Kwaad wordt verbeeld van mensen die tastend zoeken naar een manier om oorlog en bezetting door te komen. Dit is een roman waarin je niet ontkomt aan de vraag: ‘Wat zou ik nou hebben gedaan?’ Dat is heel knap van Lanoye. Met het meesterlijk beschrijven van de zwakheden van zijn personages dwingt hij ons tot een confrontatie met onze eigen zwakheden, waardoor hij ons de kans geeft erbovenuit te groeien. Alleen door het menselijk tekort in onszelf te herkennen en erkennen, in al zijn lelijkheid en banaliteit, kunnen we onszelf en elkaar recht doen en kunnen we, naar mijn stellige overtuiging, de collectieve wil mobiliseren om er samen het beste van te maken. Waarin we niemand achterlaten, niemand tot zondebok bestempelen, en iedereen in haar en zijn waarde laten.

Tom Lanoye werd geboren in Sint-Niklaas, maar woont al lang in Antwerpen en in Kaapstad. Als prozaschrijver debuteerde hij in 1985 met ‘Een slagerszoon met een brilletje’. Hij bevestigde al snel zijn status als een van de belangrijkste Nederlandstalige schrijvers met ‘Alles moet weg’ en ‘Kartonnen dozen’. Hij schrijft romans, poëzie, theaterstukken en columns en essays. Zijn oeuvre is intussen indrukwekkend en Lanoye werd meermaals bekroond. Hij won onder meer de Gouden Uil Literatuurprijs (voor ‘Boze Tongen’), de Henriette Roland Holst-prijs (voor ‘Sprakeloos’) en de Constantijn Huygensprijs voor zijn hele oeuvre. De Universiteit Antwerpen kroonde hem tot eredoctor.
Tom Lanoye is uiteraard ook bekend om zijn vlijmscherpe polemieken waarin hij politici en andere voorname lui genadeloos op de rooster van een literair vuurwerk legt.
Een bijzondere passie van hem is ook ook theater en wie
‘ ‘Sprakeloos’ las zijn meesterlijke roman uit 2009 over zijn moeder,weet dat. En nu is er De draaischijf waarin theater en colloboratie de hoofdmoot vormen.
Lanoye kende het verhaal van Joris Diels, de Antwerpse theaterdirecteur tijdens de Tweede Wereldoorlog, die van beide walletjes at. Hij was bij een gala voor de verjaardag van Hitler, maar was ook de man van de Joodse actrice Ida Wasserman. Zijn broer was componist Hendrik Diels, die voluit collaboreerde met de Duitse bezetter. De Bourla was het centrum van hun wereld in Antwerpen, maar Joris Diels had ook in Den Haag gewerkt. Deze gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert. Dat levert een overrompelende vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot.

Joris Diels in het boek Alex Desmedt, is bezeten door toneel. In Antwerpen werkt hij zich vlak voor de Tweede Wereldoorlog op tot directeur van het grootste stadstheater. Hij viert triomf na triomf, mede dankzij zijn vrouw, de in Utrecht geboren sterspeelster Lea Liebermann. Hij introduceert ook technische hoogstandjes, zoals een reusachtige schijf als extra bühne óp de bühne. Tijdens de bezetting wordt Alex benoemd tot directeur-generaal van meerdere Antwerpse theaters, maar de beperkingen zijn zwaar. Zijn broer, componist en dirigent Rik Desmedt, kiest voluit voor collaboratie, terwijl Lea, die niet meer mag acteren, wegkwijnt en ronddwaalt in een stad waar razzia’s het leven kosten aan duizenden. Kort voor de bevrijding wordt Alex uitgenodigd voor een delicate opdracht in Den Haag. Twee beroemde partijgenoten van Adolf Hitler zullen in de stadsschouwburg de opening bijwonen van het pas opgerichte Deutsches Theater in den Niederlanden. In de bevrijde thuishaven belooft de afrekening bijzonder bloedig te worden. Van de jodenrazzia’s in Antwerpen over het Duits theater in Den Haag tot het bombardement op Mortsel: het passeert allemaal de revue. Maar de verteller van het verhaal, Alex Desmedt, is een onbetrouwbare verteller. Gebeurtenissen en figuren uit het verleden boden Lanoye inspiratie, maar zijn verbeelding primeert.
In De draaischijf raken drie innig verbonden levens vermalen. Door kunst en collaboratie, lafheid en nietsontziende ambitie.
Dat levert een overrompelende en meesterlijke vertelling op, vol onvergetelijke personages en dialogen, met een even ingenieuze als tragische plot. Alex Desmedt mag zich dan vrij willen pleiten ergens heeft hij toch ook een mooi en tragisch liefdesverhaal te vertellen.